1. Համակարգչային վիրուսներ և                                հակավիրուսային ծրագրեր

Առաջին վտանգը, որը կարող է հանդիպել համակարգչին առնչվող յուրաքանչյուրին՝ համակարգչային վիրուսն է։ Համակարգչային վիրուսի առաջին «համաճարակը» տեղի ունեցավ 1986 թվականին, երբ Brain  (ուղեղ) անվամբ վիրոաով սկսեցին «վարակվել» ճկուն մագնիսական սկավառակները։ Ներկայումս հայտնի են մոտ 5 հազարից ավելի վիրուսներ, որոնք տարածվելով համակարգչային ցանցով՝ վարակում են դրանց հետ համագործակցող համակարգիչները։

                                                                                                                                                  Ընդհանուր առմամբ վիրուսը փոքրածավալ ծրագիր է, որի ստեղծողներն այն մեծապես օժտում են նաև «ինքնաբազմացման» ունակությամբ։ Վիրուսակիր ծրագիրը կարող է ամենատարբեր գործողությունների «հեղինակ»հանդիսանալ՝ սկսած ամենաանմեղներից՝ էկրանին բերվող պատկերի աղավաղում, երաժշտական հոլովակների ցուցադրում և այլն, մինչև լրջորեն վնասելը՝ համակարգչային տվյալների ոչնչացում և նույնիսկ համակարգչի առանձին միկրոսխեմաների անսարքության առաջացում։ Համակարգիչը վարակելուց հետո վիրուսը կարող է «թաքնվել» ու «հարձակման անցնել»որոշակի իրադարձությունից՝ շաբաթվա որևէ օրվանից, կոնկրետ ամսաթվից, կիրառական որևէ ծրագրի աշխատելուց, փաստաթուղթ բացելուց հետո միայն։

Ասենք, որ տեքստային բնույթ կրող ֆայլերը վիրուսակիր չեն լինում, սակայն վիրուսը կարող է փոփոխման ենթարկել դրանք։

Վիրուսակիր ծրագրերը կարող են տեղակայվել հաճախակի կիրառվող ծրագրային ֆայլերի տարբեր մասերում՝ դրանց սկզբում, միջնանասում կամ վերջում։

Կախված այն բանից, թե ինչ տիպի ծրագրեր են վարակում՝ վիրուսները կարելի է բաժանել հետևյալ տիպերի.

• ֆայլային (երբեմն զանազանում են սրանց ծրագրային և մակրովիրուսային տարբերակները). սրանք վարակում են սկավառակների վրա եղած ծրագրեր և փաստաթղթեր պարունակող ֆայլերը։ Վերջերս հատկապես տարածում են գտել այնպիսի մակրովիրոաներ, որոնք ունակ են ներդրվելու միանգամից մի քանի  հավելվածներում. այդպիսին է, օրինակ Nriplicate անունը կրող վիրուսը։ Նման վիրուսակիր ծրագրի աշխատանքը սկսելուց հետո վիրուսը տեղակայվում է համակարգչի օպերատիվ հիշողության մեջ և կարող է մինչև մեքենան անջատելը վարակել այդ ընթացքում կիրառված ծրագրերը։

• բեռնավորվող. սրանք վնասում են սկավառակների այն տիրույթները, որոնք ծառայում են օպերացիոն համակարգի բեռնավորման համար։ Նման վիրուսի օրինակ է հայտնի Win95CIH «Չեռնոբիլ» անվամբ վիրուսը, որը 1998 թվականի գարնանը հազարավոր համակարգիչներ շարքից հանեց։

• տրոյական. սրանք այն վտանգավոր վիրուսներն են, որոնք ունակ են «գաղտնի» աշխատելու։ Այդ ընթացքում կարող են ոչ միայն համացանց մտնելու Ձեր գաղտնաբառը, այլև վարկային կտրոնի համարն իմանալ, այնուհետև այդ տեղեկություններն Համացանցով այլ համակարգիչ ուղարկել։ Հիմնավորվելով վերջինիս վրա՝ նման վիրուսներն այնուհետև սկսում են գործել Ձեր անունից։

Իսկ ի՞նչ «ախտանիշներով» է բնորոշվում վիրուսի առկայությունը.

ա) համակարգչի աշխատունակության նվազում (այն սկսում է դանդաղ աշխատել՝ երկար «մտածել»),
բ) համակարգչով աշխատելու ընթացքում օպերացիոն համակարգի ավտոմատ վերաբեռնավորում,
գ) տեքստային փաստաթղթերի աղավաղում,
դ) կիրառական ծրագրերի աշխատանքի վթարային ելք,
ե) ճկուն և կոշտ սկավառակների վրա եղած ֆայլերի բազմաթիվ կրկնօրինակների ստեղծում և այլն։

Իսկ ինչպե՞ս պաշտպանվել նման վտանգ ներկայացնող վիրուսներից։

Նախ՝ պետք է հնարավորինս սահմանափակել համակարգչին առնչվող մարդկանց քանակը՝ այդ նպատակով հատուկ նշանաբան կիրառելով։ Սակայն ամենակարևորը՝ պետք է ունենալ հակավիրոաային միջոցներ և ժամանակ առ ժամանակ կիրառել դրանք: Նման ծրագրերը հնարավորություն են տալիս հայտնաբերել վարակված ֆայլերը, վերականգնել («բուժել») դրանք՝ հեռացնելով վիրուսակիր մասերը։ Գոյություն ունեն նաև հատուկ հակավիրուսային ծրագրեր, որոնք ամեն անգամ սկավառակին դիմելիս ստուգում են դրա վրա վիրուսի առկայությունը և հայտնաբերելիս՝ հայտնում այդ մասին։ Որոշ դեպքերում մինչև «բուժելը» ֆայլը վիրուսի կողմից այնպիսի փոփոխությունների է ենթարկված լինում, որ այլևս այն չի հաջողվում վերականգնել. նման ֆայլերը պետք է ջնջվեն, ոչնչացվեն։

Լայնորեն կիրառվող հակավիրոաային միջոցներից են Kaspersky, Dr. Web 7, ESETNOD32, NortonInt. Security, BitDefender, Comodo, Avira,  Avast  փաթեթները։

Ուշադրություն

Համակարգիչները վիրուսակիր ծրագրերից պաշպանելու համար պետք է՝

•  հակավիրուսային ծրագրերի օգնությամբ պարբերաբար ստուգել համակարգչի աշխատունակությունը,
•  մինչև սկավառակներից ինֆորմացիա կարդալը՝ ստուգել դրա վրա վիրուսի առկայությունը,
• այլ համակարգիչներով աշխատելիս սկավառակները պաշտպանել դրանց վրա ինֆորմացիա գրանցելուց,
• արժեքավոր տվյալների ֆայլերի կրկնօրինակ ստեղծել,
  սկավառակը չթողնել սկավառակակրի մեջ,
• չօգտագործել անհասկանալի «պահվածքով» ծրագրեր,
• հակավիրուսային ծրագրերը պարբերաբար թարմացնել (փոխարինել դրանց նոր տարբերակներով)։

      

Համակարգիչ

Համակարգիչը մեքենա է, որը մշակում է տվյալները հրամանների ցանկին համաձայն։

Համակարգիչները լինում են տարբեր ֆիզիկական ձևի։ Առաջին էլեկտրոնային համակարգիչները որոնք ստեղծվել են IBM ընկերության կողմից ԱՄՆ-ում 1941 թ. զբաղեցնում էին մի մեծ սենյակ, իսկ նրանց էլեկտրաեներգիայի ծախսը հասնում էր հարյուրավոր ժամանակակից համակարգիչների էներգիայի ծախսին ^[1]։

Այսօր համակարգիչները հիմնված են միահավաք շրջույթների վրա, և միլլիարդավոր անգամներ արագ գործելով ^[2] զբաղեցնում են նախկին ծավալի մի փոքրիկ կտոր։ Այժմ պարզ համակարգիչը կարելի է տեղավորել ձեռքի ժամացույցի մեջ և սնուցել ժամացույցային մարտկոցից։

Անձնական համակարգիչները նրանց տարբեր ձևերով, դարձել են «ինֆորմացիոն դարի» նշանը և սովորաբար մարդիկ «համակարգիչ» ասելով պատկերացնում են հենց դա։ Սակայն իրականում ամենատարածված համակարգիչները ներդրված համակարգիչներն են, որոնք կիրառվում են ամենուրեք՝ ռազմական օդանավերից սկսած և խաղալիքներով վերջացված։

Համակարգիչների ունակությունը պահպանելու և կատարելու ծրագրեր կոչվող հրամանների ցանկերը դարձնում է նրանց չափազանց բազմանպատակ և տարբերում է համակարգիչները հաշվիչներից։

                                                              

                                Համակարգչի կառուցվածք

Համակարգչի հիմնական սարքերն են՝ մոնիտոր, համակարգային բլոկ, ստեղնաշար, մկնիկ։ Բոլոր սարքերը միանում են համակարգային բլոկին։ Համակարգչի սարքավորումները բաժանվում են հետևյալ խմբերի՝

1. ներածման սարքեր
2. արտածման սարքեր,
3. մշակող սարքեր
4. հիշող սարքեր                    

                                             

                                     Ներածման սարքեր

Ստեղնաշարը հիմնական ներածման սարքն է, որի ստեղները բաժանվում են՝

• ֆունկցիոնալ ստեղների՝ F1-F12, որոնք կատարում են որոշակի հրամաններ,
• հատուկ ստեղների՝ Alt, Ctrl, Shift, որոնք օգտագործվում են որևէ ստեղնի հետ համատեղ,
• կուրսորի տողափոխման ստեղներ՝ ձախ, աջ, վերև, ներքև սլաքներ, որոնք կուրսորը տեղափոխում են մեկ սիմվոլով, Home, End, PgUp, PgDn, որոնք կուրսորը տեղափոխում են համապատասխանաբար տողի սկիզբ, տողի վերջ, էջի սկիզբ, էջի վերջ, տառաթվային ստեղներ,
• թվերի ստեղներ, որոնք աշխատում են երկու ռեժիմով, եթե միացված է NumLk ստեղնը նրանք աշխատում են որպես թվեր, հակառակ դեպքում որպես կուրսորի տեղափոխման ստեղներ։

                                                            

                              Արտածման սարքեր

Մոնիտորը և տպիչը ինֆորմացիայի արտածման հիմնական սարքերն են։

• Մոնիտորը բնութագրվում է անկյունագծով և փիքսելների քանակով։ Լինում են 14,15,17,19,21 և այլն դյույմ անկյունագծով մոնիտորներ։
• Տպիչը համակարգչի մեջ եղած ինֆորմացիան անց է կացնում թղթի վրա։ Լազերային տպիչներն ամենաարագագործ և անաղմուկ աշխատող տպիչներն են։

                                              

                                   Մշակող սարք

Համակարգչում գործողությունները կատարում են թվաբանական սարքը և մշակիչը, այս երկուսին միասին անվանում են պրոցեսոր։

                                                  

                                 Հիշող սարքեր

Համակարգչի հիշողությունը լինում է օպերատիվ կամ ժամանակավոր և արտաքին։

• Օպերատիվ հիշողությանն անվանում են ժամանակավոր որովհետև համակարգիչն անջատելուց հետո այնտեղ եղած ինֆորմացիան կորչում է։ Լինում են 512Mb-1Tb ծավալով օպերատիվ հիշող սարք;
• Արտաքին հիշող սարքերն են կոշտ սկավառակը, լազերային սկավառակը, ֆլեշ հիշասարքը։ Կոշտ սկավառակը ծավալով ամենամեծն է և ամենարագագործը օպերատիվ հիշող սարքից հետո, ծավալով երկրորդը ֆլեշն է, լազերային սկավառակը։

Մկնիկը կատարում է օգնականի դեր ծրագրերը թողարկելու, տեղափոխելու, փակելու համար, նրանով կարող ենք նաև նկարել։ Ինֆորմացիան ներածման սարքերի միջոցով մուտք է արվում հիշող սարք, այնտեղից անցնում է թվաբանական սարք, որտեղ մշակիչի օգնությամբ մշակվում է և փոխանցում հիշող սարք, որտեղից անցնում է արտածող սարքին։

                                                         

Չիպսեթ

Համակարգչային համակարգում մի chipset- ը մի շարք ինտեգրալ սխեմաների էլեկտրոնային բաղադրիչներից է, որը կառավարում է տվյալների հոսքը պրոցեսորի, հիշողության եւ արտաքին սարքերի միջեւ: Այն սովորաբար հայտնաբերված է մայրաքաղաքում: Չիպսեթները սովորաբար նախատեսված են միկրոպրոցեսորների հատուկ ընտանիքի հետ աշխատելու համար: Քանի որ այն վերահսկում է պրոցեսորների եւ արտաքին սարքերի միջեւ կապը, ապա chipset- ը կարեւոր դեր է խաղում համակարգի կատարողականության որոշման մեջ:

հաշվի առնելով, որ chipset տերմինը սովորաբար վերաբերում է համակարգչի մայրցամաքում կամ ընդլայնման քարտում մասնագիտացված չիպսերի շարքին: Անհատական համակարգիչների համար, 1984 թ.-ին IBM PC AT- ի համար առաջին չիպսեթը էր, որը ներկայացվել է Chips եւ տեխնոլոգիաների Intel 80286 պրոցեսորի համար նախատեսված NEAT chipset- ի կողմից:Չիպսեթի տերմինը հաճախ վերաբերում է մայրիկի վրա գտնվող հատուկ զույգ չիպսերին `հյուսիսային եւ քառակուսի կղզին: Հյուսիսային Կրիպտորը CPU- ն կապում է շատ բարձր արագությամբ սարքերի, հատկապես RAM- ի եւ գրաֆիկական վերահսկիչների հետ, եւ հարավ խաչը կապում է ավելի ցածր արագությամբ ծայրամասային ավտոբուսների (օրինակ, PCI կամ ISA): Շատ ժամանակակից chipsets- ներում, հարավ խաչմերուկը ներառում է միկրոկրանի ինտեգրված ծայրամասային սարքեր, ինչպիսիք են Ethernet, USB- ը եւ աուդիո սարքերը:

Մայրերը եւ դրանց չիպսեթները հաճախ գալիս են տարբեր արտադրողներից: 2015 թ.-ից սկսած, x86 անջատիչների chipsets արտադրողները ներառում են AMD, Broadcom, Intel, NVIDIA, SiS եւ VIA Technologies: Apple համակարգիչները եւ Unix կայանները ավանդաբար օգտագործեցին մաքսային նախագծված chipsets: Որոշ սերվերային արտադրողները նաեւ զարգացնում են մանրածախ chipsets իրենց արտադրանքի համար:

1980-ականներին Չիպսերը եւ տեխնոլոգիաներն առաջ են քաշել համակարգչի համատեղելի համակարգիչների համար նախատեսված chipsets արտադրությունը: Այն ժամանակից ի վեր արտադրվող համակարգչային համակարգերը հաճախ տարածում են տարածված չիպսեթներ, նույնիսկ լայնամասշտաբ հաշվարկային մասնագիտություններով: Օրինակ, NCC 53C9x- ը, SCSI- ի ինտերֆեյսը պահեստային սարքերի համար ցածր ծախսային chipset- ը, կարելի է գտնել Unix- ի մեքենաներում, ինչպիսիք են MIPS Magnum, ներկառուցված սարքեր եւ անհատական ​​համակարգիչներ:Ավանդաբար x86 համակարգիչներում, պրոցեսորի հիմնական կապը մնացած մեքենայի հետ էր, մայրաքաղաքային chipset- ի հյուսիսային քրոմի միջոցով: Հյուսիսային Կովկասը ուղղակիորեն պատասխանատու էր բարձր արագությամբ սարքեր հաղորդակցվելու համար (համակարգային հիշողություն եւ առաջնային ընդլայնման ավտոբուսներ, ինչպիսիք են PCIe, AGP եւ PCI քարտերը, ընդհանրապես ընդօրինակված լինելով) եւ ընդհակառակը, ցանկացած համակարգային հաղորդակցություն վերադարձնելով պրոցեսորը: Այս կապակցությամբ պրոցեսոր եւ հյուսիսային քրիքի միջեւ ավանդաբար հայտնի է որպես ճակատային ավտոբուս (FSB): Հյուսիսային Կորեայի կողմից անմիջականորեն վերահսկվող ռեսուրսների պահանջները բեռնաթափվել են դեպի հարավ խաչքար, իսկ հյուսիսապահը հանդիսանում է միջնորդ, որը հանդիսանում է պրոցեսոր եւ հարավային կղզի: Հյուսիսապահը սովորաբար վարում էր «ամեն ինչ», ընդհանուր առմամբ ավելի ցածր արագությամբ արտաքին սարքեր եւ ֆունկցիաները (խոշորագույնը կոշտ սկավառակի եւ պահեստային կապի), ինչպիսիք են `USB, զուգահեռ եւ սերիալային կապը: Հյուսիսային քառակուսի եւ հարավկրիջի միջեւ կապը ընդհանուր անուն չունի, բայց սովորաբար բարձրակարգ փոխկապակցված էր chipset- ի վաճառողի կողմից:

Մինչեւ 2003 թվականը CPU- ի եւ հիմնական հիշողությունների կամ ընդլայնման սարքերի միջեւ, ինչպիսիք են գրաֆիկական քարտ (ներ) ը, անկախ AGP, PCI կամ ինտեգրում, հիմնականում անմիջականորեն վերահսկվում էր պրոցեսորի անունից: Դա արել է պրոցեսորի աշխատանքը, որը կախված է համակարգային chipset- ից, հատկապես Հյուսիսային Կորեայի հիշողության կատարողականությունից եւ այդ տեղեկատվությունը կրկին փոխանցելու ունակությամբ: 2003-ին, սակայն, AMD- ի Athlon- ի 64-բիթային պրոցեսորների պրոցեսորների ներմուծումը [1] փոխեց դա: The Athlon64- ը նշել է պրոցեսորին ինտեգրված ինտերֆեյսային հիշողության վերահսկիչի ներդրումը, որը թույլ է տալիս պրոցեսորին անմիջապես մուտք գործել եւ կարգավորել հիշողությունը `չհամապատասխանելով ավանդական հյուսիսային քառակուսիի անհրաժեշտությանը: Intel- ը հետեւում էր 2008-ին իր Core i սերիայի պրոցեսորների եւ X58 պլատֆորմի թողարկմամբ:

Ավելի նոր պրոցեսորներում ինտեգրումը հետագայում աճեց, առաջին հերթին, համակարգի առաջնային PCIe վերահսկիչի եւ ինտեգրված գրաֆիկայի ներգրավման միջոցով, ուղղակիորեն CPU- ի վրա: Որքանով ավելի քիչ գործառույթներ են մնացել վերամշակողը, չիպսեթի վաճառողները խտացրեցին մնացած հյուսիսային եւ հարավային կողմի գործառույթները մեկ չիպի մեջ: Intel- ի այս տարբերակը «Պլատֆորմ Կարգավորիչի հանգույցը» (PCH) է, որն արդյունավետորեն զարգացած հարավային կղզի է մնացած ծայրամասերի համար, ինչպես ավանդական հյուսիսային ամրության պարտականությունները, ինչպիսիք են հիշողության վերահսկիչը, ընդլայնման ավտոբուսը (PCIe) ինտերֆեյսը եւ նույնիսկ բորտային վիդեո վերահսկիչը պրոցեսորի մեջ (չիպսեթը հաճախ պարունակում է երկրորդական PCIe կապեր): Այնուամենայնիվ, Պլատֆորմ վերահսկիչի հանգույցը ինտեգրված էր պրոցեսորին Intel- ի Skylake պրոցեսորների որոշակի մոդելների համար: